Mensen die herhaaldelijk een afslankdieet volgen en daarna weer aankomen – een patroon dat bekendstaat als het jojo-effect – eindigen vaak met meer gewicht dan wanneer ze nooit aan een dieet waren begonnen. Dit fenomeen wordt veroorzaakt door de manier waarop ons lichaam reageert op signalen van voedseltekort en overvloed, zo stellen wetenschappers vast. Het lichaam lijkt diëten te zien als een alarmsignaal, wat leidt tot onverwachte gevolgen zodra de normale eetgewoontes worden hervat.
Het lichaam in overlevingsmodus
Wanneer je een streng dieet volgt, ervaart je lichaam dit als een periode van schaarste. Twee onderzoekers van de Universiteit van Bristol leggen uit dat het lichaam, zodra je weer normaal eet, uit voorzorg extra vet opslaat om zich voor te bereiden op een mogelijke nieuwe ‘hongersnood’. Dit is een overlevingsmechanisme dat diep in onze biologie geworteld is. Mensen die echter consistent eten zonder te diëten, sturen een ander signaal naar hun lichaam: dat voedsel altijd beschikbaar is. Hierdoor voelt het lichaam minder behoefte om vetreserves aan te leggen, wat leidt tot een stabieler gewicht op de lange termijn.
Een vergelijking met de natuur
Dit principe zien we ook terug in de natuur. Denk aan eekhoorns: vlak voor de winter, wanneer voedsel schaars wordt, bouwen ze extra vetreserves op om de koude maanden te overleven. Na de winterslaap, als voedsel weer beschikbaar is, verliezen ze dat extra gewicht. Dit natuurlijke ritme van opslaan en verbruiken is een overlevingsstrategie die bij dieren goed werkt. Bij mensen die jojo-diëten volgen, gaat dit mechanisme echter mis. In plaats van een tijdelijke aanpassing, zoals bij eekhoorns, leidt het herhaaldelijk diëten tot een blijvende toename van vetopslag, omdat het lichaam steeds alerter wordt op mogelijke tekorten.
Een wiskundig model onthult verrassende inzichten
Om dit proces beter te begrijpen, ontwikkelden de Bristol-onderzoekers een wiskundig model. Ze simuleerden een hypothetisch dier dat periodes van overvloed en schaarste doormaakte, vergelijkbaar met hoe mensen diëten en weer aankomen. De uitkomsten waren opvallend. Hoofdonderzoeker Andrew Higginson legt uit: “Ons model laat zien dat mensen die diëten gemiddeld meer gewicht aankomen dan degenen die dat niet doen.” Dit komt doordat het lichaam na elke dieetperiode extra vet opslaat als een soort verzekering tegen toekomstige honger. Het model bevestigt dat het jojo-effect niet alleen een tijdelijke terugval is, maar een structurele verandering in hoe het lichaam met energie omgaat.
Waarom diëten averechts werkt
Het probleem met strenge diëten ligt in de boodschap die ze aan het lichaam geven. Door plotseling veel minder te eten, activeer je een oeroude overlevingsreactie. Je stofwisseling vertraagt, je lichaam wordt efficiënter in het opslaan van calorieën, en je hongergevoel neemt toe. Zodra je weer normaal eet – of zelfs iets meer, wat vaak gebeurt na een periode van restrictie – slaat je lichaam die extra calorieën op als vet, uit angst voor een nieuwe ‘schaarste’. Dit is waarom veel mensen na een dieet niet alleen hun oude gewicht terugkrijgen, maar vaak nog iets zwaarder worden dan voorheen.
Een stabiele aanpak als alternatief
In plaats van te kiezen voor een crashdieet, pleiten de onderzoekers voor een andere strategie: geleidelijk afvallen door iets minder te eten dan je normaal zou doen. Deze aanpak voorkomt dat het lichaam in de overlevingsmodus schiet. Door kleine, duurzame aanpassingen te maken, zoals een iets kleinere portie of het schrappen van een tussendoortje, kun je afvallen zonder je lichaam te alarmeren. Dit helpt om het jojo-effect te vermijden en zorgt voor een stabieler gewicht op de lange termijn. Higginson benadrukt: “Langzaam afvallen is niet alleen effectiever, maar ook veel gezonder voor je lichaam.”
De biologie achter het jojo-effect
Waarom reageert ons lichaam zo sterk op diëten? Het antwoord ligt in onze evolutionaire geschiedenis. Duizenden jaren geleden was voedsel niet altijd beschikbaar. Onze voorouders moesten overleven in tijden van schaarste, zoals tijdens droogtes of strenge winters. Degenen die hun vetreserves efficiënt konden beheren, hadden een grotere kans om te overleven en zich voort te planten. Dit overlevingsmechanisme is in ons DNA blijven zitten, maar in de moderne wereld, waar voedsel overvloedig is, werkt het tegen ons. Een streng dieet triggert dezelfde reactie als een echte hongersnood, ook al is er geen echt tekort. Het lichaam kan het verschil niet zien en reageert door vet op te slaan zodra het de kans krijgt.
Lessen uit de natuur
De vergelijking met eekhoorns is niet alleen illustratief, maar ook leerzaam. In de natuur is het opslaan van vet een tijdelijke maatregel, gekoppeld aan seizoensveranderingen. Eekhoorns eten in de herfst zoveel mogelijk om reserves op te bouwen, maar in de lente en zomer verliezen ze dat gewicht weer omdat voedsel dan weer beschikbaar is. Bij mensen die jojo-diëten, ontbreekt dit natuurlijke evenwicht. In plaats van een seizoensgebonden cyclus, creëren diëten een kunstmatige schommeling die het lichaam in een constante staat van alertheid houdt. Dit maakt het steeds moeilijker om een gezond gewicht te behouden.
Wat het model ons leert
Het wiskundige model van de Bristol-onderzoekers biedt een unieke kijk op dit probleem. Door gewichtsschommelingen te simuleren, konden ze voorspellen hoe het lichaam reageert op herhaalde periodes van diëten. Een belangrijke conclusie is dat het jojo-effect niet zomaar een tijdelijke setback is, maar een cumulatief proces. Elke dieetcyclus versterkt de neiging van het lichaam om vet op te slaan, waardoor je na verloop van tijd zwaarder wordt dan wanneer je nooit was begonnen. Dit inzicht onderstreept hoe belangrijk het is om diëten te vermijden die te extreem zijn.
Een andere mindset voor gewichtsverlies
De oplossing ligt in een andere benadering van afvallen. In plaats van snelle, drastische veranderingen aan te brengen, is het beter om kleine, consistente stappen te zetten. Dit kan betekenen dat je bijvoorbeeld 10 procent minder eet dan je normale hoeveelheid, of dat je bewerkte voedingsmiddelen vervangt door volwaardige alternatieven. Door je lichaam niet te shockeren, voorkom je dat het in de spaarstand gaat. Deze methode vraagt om geduld, maar levert duurzamere resultaten op zonder de risico’s van het jojo-effect.
De bredere impact van jojo-diëten
Het jojo-effect heeft niet alleen invloed op je gewicht, maar ook op je algehele gezondheid. Herhaaldelijk aankomen en afvallen kan leiden tot een verhoogd risico op hartziekten, diabetes en andere aandoeningen. Bovendien kan het psychologische gevolgen hebben, zoals een negatief zelfbeeld en een ongezonde relatie met voedsel. Veel mensen voelen zich schuldig of gefrustreerd als ze na een dieet weer aankomen, wat kan leiden tot een vicieuze cirkel van diëten en overeten.
Een nieuwe weg vooruit
De studie biedt een frisse kijk op gewichtsbeheersing. Het laat zien dat onze drang naar snelle oplossingen vaak meer kwaad dan goed doet. In plaats van te vechten tegen onze biologie, kunnen we beter met ons lichaam samenwerken. Door stabiele eetgewoontes te ontwikkelen en extreme diëten te vermijden, kunnen we een gezonder gewicht bereiken zonder de nadelen van het jojo-effect.
Conclusie: langzaam maar zeker wint
Het jojo-effect laat zien hoe contraproductief strenge diëten kunnen zijn. Door je lichaam te laten denken dat er een hongersnood is, slaat het extra vet op zodra je weer normaal eet, waardoor je zwaarder wordt dan ooit. De oplossing is simpel maar effectief: eet iets minder, maar doe het consistent en zonder extremen. Door kleine aanpassingen te maken, kun je afvallen zonder je lichaam in paniek te brengen. Het is een les in geduld en samenwerking met je eigen biologie – een aanpak die niet alleen je gewicht, maar ook je gezondheid ten goede komt.
Aanbevolen boek: Eet vet, word slank
De schrijver van dit boek, Barry Groves, kan zich met recht Engeland’s meest vooraanstaande voorvechter van een koolhydraatarme, vetrijke manier van leven noemen.
Hij begon vraagtekens te zetten bij de gebruikelijke voedingspatronen en vanaf 1982 wijdde hij zijn tijd volledig aan het verband tussen voeding en ‘welvaartsziekten’ als zwaarlijvigheid, diabetes, hartkwalen en kanker.
Door zijn onderzoek besefte hij dat de gevestigde ideeën, zowel over caloriearme voeding voor gewichtsverlies als ‘gezonde voeding’ tegen hartkwalen, vele haken en ogen vertoonden.
In dit boek lees je o.a.:
- heel veel informatie ter bevordering van je gezondheid;
- hoe je door de juiste vetten te eten en te drinken kan afvallen;
- hoe de overheid en de voedingsindustrie ons, uit financieel belang, verkeerd voorlichten;
- dat je van bewerkte vetten ziek kan worden.
Klik HIER voor een inkijkexemplaar.